Mutlaka İzlemeniz Gereken David Lynch Filmleri
David Lynch, sinema tarihinin en sıra dışı ve etkileyici direktörlerinden biri olarak tanınır. Onun dünyasında, sıradan görünen gerçeklik ansızın kabusa dönüşebilir, fısıldayan rüzgârların arkasında derin sırlar saklanabilir. Lynch, düşler, fanteziler ve bilinçaltı imgeleriyle izleyiciyi hem büyüler hem de rahatsız eder. Sinemalarında gerçeküstü ögelerle dolu öyküler anlatırken, bilinmeyene olan merakımızı tetikler ve her karede kendimizi sorgulamamıza neden olur.
Sinema tarihine damga vuran Lynch sinemalarına bir seyahat yaparken, direktörün eşsiz dünyasının kapılarını aralayacağız. Şayet karanlık atmosferleri, çarpıcı anlatıları ve zihnin derinliklerinde dolaşmayı seviyorsanız, David Lynch filmografisi sizin için gerçek yer. Gelin bu sinema dehasının en unutulmaz yapıtlarını keşfedelim.
Eraserhead (1977)
Eraserhead, bir sanatkarın gerçekliğe boyun eğmeyi reddettiği yaratıcı bir patlama olarak sadece birkaç on yılda bir görülen sinematik bir fenomendir. Asgarî bütçe ve hudutlu yerlerle çalışan David Lynch, onun en garip sineması olan ve yok oluşun eşiğindeki bir dünyada babalığı husus alan sistemsiz bir kıssa ortaya koyar.
Eraserhead ve karakterleri grotesktir lakin izleyiciyi içine çeken bir tanıdıklık hissi barındırır. Sinemadaki herkes gergin görünür, yerler birbirinin aynısıdır ve tüm bunların merkezinde, bir baba, bir çocuğu tiksindirici çağdaş dünyaya getirme dehşetini düşünür.
The Elephant Man / Sinema Adam (1980)
David Lynch, gerçek bir kıssaya dayanan The Elephant Man ile Joseph Merrick’in dokunaklı ömrünü samimi bir hassaslıkla anlatıyor. Çok derecede hal bozukluğuna sahip olan Merrick, toplum tarafından tekraren reddedilen ve panayır ucubesi olarak damgalanan bir adamdır. Lynch, öyküyü klâsik ve melodramatik bir yaklaşımdan uzak, samimi bir sadelikle ele alarak Merrick’in prestijini daha fazla zedeleyecek klişelere düşmekten kaçınıyor. Merrick için ilgisizlik altın kıymetindedir; onun tek istediği, kalabalığın içinde sıradan bir yüz olarak görülmektir.
The Elephant Man, David Lynch’in en yüksek puan alan sineması olarak öne çıkıyor ve En Yeterli Direktör dâhil olmak üzere 8 Oscar adaylığı kazandı. Lynch, Merrick’in dünyayla olan etkileşimlerini sabırla keşfederken, kıssayı daima acıma hissiyle doldurmak yerine derin bir drama sunuyor. Merrick’in kıssası elbette üzücü ve son derece duygusal lakin Lynch sadece duygusal tesir peşinde değildir. Merrick’in en savunmasız olduğu anlarda, seyircinin de onun yerine kendini koymasını ister.
Dune (1984)
David Lynch’in 1984 imali Dune uyarlaması, direktörün mesleğinde büyük bir leke olarak görülür. Sinemanın en büyük sorunu, Frank Herbert’in uzun ve son derece ayrıntılı kitabındaki olayların tamamını iki saatlik bir sinemaya sığdırmaya çalışmasıdır. Sonuç olarak, kum solucanları, Melanj ve Arrakis’in çorak görünümleri üzere kıymetli dünya inşası ögelerini içeren lakin derli toplu bir anlatıdan mahrum bir sinema ortaya çıkmıştır.
Lynch’in Dune’unda Paul Atreides’in seyahati, peygambervari bir maceradan çok bir tıp üzere hissettirir. Karakterler gelir ve sarfiyat; izleyiciler, bu karakterleri tanımadan ve onlara bağlanmadan, onların öyküdeki vazifelerini tamamladığını görür. Sinemanın makûs karşılanması, Lynch’in bu versiyonu reddetmesine neden olmuştur. Tekrar de uyarlamanın öne çıkan kimi istikametleri vardır: Kyle MacLachlan ve Sting’in karakterleri ortasındaki etkileyici düşmanlık ve Bob Ringwood’un başarılı kostüm tasarımı üzere.
Blue Velvet / Mavi Kadife (1986)
Blue Velvet, güllerle bezeli hoş bir bahçe, memnun bir formda okula giden çocuklar ve güneşli bir günle açılır, fakat ani bir halde trajediye geçiş yapar. David Lynch, sırf birkaç saniye içinde sinemanın atmosferini kurar ve ana bildirisini verir: tatlı ve hoş bir dış görünüşün gerisinde rahatsız edici bir gerçeklik yatar.
Filmde, ıssız bir tarlada bulunan kesik bir kulak, genç bir adamı korkutucu bir komploya karışmış hoş bir gece kulübü şarkıcısına götürür. Blue Velvet, Lynch’in psikoseksüel başyapıtıdır; rahatsız edici bir banliyö ve neo-noir ögeler içeren bir kıssa. Sinema, tehlikeli isteklerin sonsuz döngüsüne hapsolmuş, kurtuluşu olmayan karakterler sunar.
Wild At Heart (1990)
Rotten Tomatoes’ta %66 eleştirmen puanına sahip olan Wild at Heart, David Lynch’in en tartışmalı sineması üzere görünüyor. Pek çok eleştirmen tarafından duyulara hitap eden istikrarsız bir yol sineması olarak bedellendirilen bu imal, öteki yandan Cannes Sinema Festivali’nin en itibarlı mükafatı olan Altın Palmiye’yi kazanarak sinema tarihindeki yerini garanti altına aldı.
Nicolas Cage ve Laura Dern, peşlerinde bir dizi tuhaf düşmanla kaçan iki öngörülemez âşığı canlandırıyor. Wild at Heart, çok şiddetli ve kaba bir sinema olup, her karakterin deliliğin eşiğinde olduğu hissini veren abartılı performanslarla dolu. Baştan sona iddia edilemez bir seyahat sunuyor.
Twin Peaks: Fire Walk With Me / İkiz Zirveler: Ateşte Benimle Yürü (1992)
Spin-off öncesi sinema Twin Peaks: Fire Walk with Me, büsbütün Laura Palmer figürüne ve vefatına yol açan olaylara odaklandığı için, TV dizisinin kendine mahsus tuhaf dram yapısını içermiyor. Bunun yerine, Twin Peaks’i eşsiz kılan kaygı ögelerine daha fazla yük veriyor.
Laura Palmer dizide meyyit olmasına karşın, izleyiciler onun acısını ve kaybını derinden hissetmeye yönlendirilir ve bu his sinemada daha da güçlenir. Twin Peaks: Fire Walk with Me’de anlatılan öykü, sadece trajik bir sona yol açabilecek tam bir kâbus niteliğindedir. Ne yazık ki, unutulmaz bir David Bowie cameo’suna karşın, sinema diziyi bilen çok spesifik bir kitleye hitap ettiği için erişilebilirlik açısından Lynch’in en hudutlu üretimidir.
Lost Highway / Kayıp Otoban (1997)
Lost Highway, David Lynch’in dileğin ve kimlik kaybının ürpertici metaforlarını işlediği, gereğince bedel görmeyen bir sinemasıdır. Kıssa, işlediği ya da işlemediği bir cinayet nedeniyle idam cezasına çarptırılan ve akabinde gizemli bir dönüşüm geçiren bahtsız bir müzisyeni mevzu alır.
Lynch, Lost Highway’in gizemini anlamak için rastgele bir talimat yahut rehber sunmaz, izleyiciyi tam da ana karakterin hissettiği halde (kendini düşündüğü kişi olmayabileceğini fark ettiği o baş karışıklığı içinde) bırakır. Öykünün tamamı bir yönsüzlük hissiyle ilerler ve Lynch’in en gizemli antagonistlerinden biri olan Gizemli Adam’ın varlığı, tansiyonu tepeye taşır.
The Straight Story / Straight’in Kıssası (1999)
Film, yaşlı bir adamın ölmek üzere olan kardeşiyle ortayı düzeltmek için çim biçme makinesiyle ülkeyi uzunluktan boya geçmeye kararlı olduğu iç ısıtan bir seyahati bahis alıyor. David Lynch, alışılmış şeklinin dışına çıkarak optimist bir öykü sunuyor. Sinema, yaşlanmanın yükü ve dünyada geç olmadan bir şeyleri güzelleştirme isteği üzerine tatlı ve dürüst bir ileti niteliğinde.
Mulholland Drive / Mulholland Çıkmazı (2001)
Mulholland Drive, David Lynch’in Hollywood’un ve Amerikan Rüyası’nın çürüyen durumuna dair hislerini kusursuz bir halde yansıtıyor. Sinema, L.A.’i başlangıçta yıldız olma bahtını yakalayabilecek kadar şanslı olan herkesi kucaklayan sıcak bir diyar olarak tanıtıyor. Lakin bu, sinemanın birinci yarısıdır. İkinci yarı ise tıpkı karakterlerin umutsuz bir durumda, hayalleri paramparça olmuş ve asla gerçekleşmeyecek şeyleri hasretle arzuladığı gerçekliğe odaklanıyor.
Bu sarsıcı Hollywood senaryosunu anlatmak için Lynch, L.A.’e sinema yıldızı olma hayaliyle taşınan karizmatik genç bayan Betty’yi ve gizemli bir otomobil kazasından sonra hafızasını kaybeden Rita’yı tanıtır. İkili tesadüfen tanışır ve kendini keşfetme seyahatine çıkar. Vakitle, birbirlerinin kimliklerine karışarak tek bir bireye dönüşürler. Lynch’in imza ögeleriyle dolu olan Mulholland Drive, direktörün başyapıtıdır. Hayallerin risk altına girdiği ve bilinçaltını sinemaya almanın neredeyse imkânsız meydan okumasına tam manasıyla bağlı kalmış, bulmacalarla dolu bir mozaik sunuyor.
Inland Empire (2006)
Nitekim açıklanması imkânsız, korkutucu bir ateşler içinde görülen hayal üzere bir sinema. Birinci başta, gerçeklik algısını kaybeden bir aktrise odaklanıyor üzere görünerek Mulholland Drive ile kimi benzerlikler taşıyor. Lakin, çok daha süratli bir biçimde çok daha tuhaf bir alana savruluyor. Inland Empire’ı bilhassa karanlık, rahatsız edici, kasvetli ve hayli uzun bir fantastik sinema olarak tanımlamak mümkün, bu da onu ağır ve yorucu bir seyir tecrübesi haline getiriyor.
Yaklaşık üç saatlik müddetiyle, Inland Empire uzunluğu nedeniyle de göz korkutucu bir üretim. Şu anda Lynch’in filmografisindeki son uzun metrajlı sinema ve tahminen de tüm mesleği boyunca inşa ettiği tepe niteliğinde bir eser. En yeterli sineması olmayabilir lakin Inland Empire, Lynch’in en tezli, en garip ve en şiddetli sineması olarak öne çıkıyor.
